· الگوهای اندازه‌گیری مبتنی بر ویژگی‌های گروههای اجتماعی
روبرت پاتنام مساله اندازه‌گیری و سنجش سرمایه اجتماعی را مطرح و بررسی کرد که چگونه سرمایه اجتماعی از نسلی به نسل دیگر رو به زوال گذاشته است. نقدی که وارد است اینکه بسیاری از محققان اطلاعات آماری او را متضاد و متناقض می‌دانند. سرمایه اجتماعی در شکل‌های گوناگون از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است.
«مثلاً مادر شش کودک که با شوهر و فرزندانش از حومه دتیرویت به اورشلیم مهاجرت کرده است، یکی از دلایل این کار را
آزادی بیشتری که فرزندان خردسالش در اورشیلم دارند بیان می‌کند. او احساس می‌کند با ایمنی می‌تواند بگذارد کودک هشت
ساله‌اش کودک شش‌ساله او را با اتوبوس شهری به مدرسه ببرد و می‌تواند در پارگ بگذارد و بدون مراقبت بچه هایش در
پارک بازی کنند در حالی که در دتیرویت هیچ یک از این اجازه‌ها را نداشت. دلیل این تفاوت را میتوان در سرمایه اجتماعی
موجود در این دو شهر توصیف کرد، یعنی در اورشلیم ساختار هنجاری تضمین می‌کند کودکانی که زیر نظارت نیستند.
توسط بزرگسالانی که در آن نزدیکی حضور دارند، مراقب شوند. اما چنین ساختاری در بیشتر نواحی شهری ایالات متحده
آمریکا وجود ندارد.»(کلمن،463: 1379)
سرمایه اجتماعی نشات گرفته از سازمان اجتماعی است که دستیابی به هدفها در نبود (سازمان اجتماعی) آن به دست آید، یا با هزینه زیادتر ممکن بود بدست آید. روبرت پاتنام در الگوی اندازه گیری خود ، به متغیر ، تعداد گروه های اجتماعی و تعداد اعضای آنها توجه کرده است.
«پاتنام رابطه ساده ذیل را برای محاسبه سرمایه اجتماعی ارائه کرد :
Tot i)sni+=SC)، متغیرN نشان‌دهنده تعداد اعضای هر گروه وi نشان دهنده شماره گروه مربوط است. به اعتقاد وی
در یک جامعه مدنی، هم تعداد گروه ها و هم تعداد اعضای آنها از متغیرهای بسیار مهم هستند. این گروه ها می توانند در
قالب های صنفی، حرفه‌ای، گروههای سیاسی، کلوب‌های جوانان و نظایر اینها باشد. پایین بودن تعداد N قدرت گروه ها را
برای دستیابی به اهداف خود ممکن است کاهش دهد و پایین بودن تعدادi نیز نشان دهنده ساخت نیافتگی آن جامعه است.
همان طور که مشاهده می‌شود این رابطه بسیار ساده بوده و متغیرهای اجتماعی مختلف و مهمی را درخود ندارد. براساس
این رابطه ریاضی و در نظر گرفتن چند تغیر مهم اجتماعی دیگر رابطه کامل‌تری را برای محاسبه سرمایه اجتماعی میتوان
ارائه کرد:
SRPC(1/Rn)N=SC متغیرهای موجود در این رابطه ریاضی عبارتندازC:یاضریب انسجام داخلی گروه،RP یا شعاع
اعتماد در گروه،RN یا شعاع بی‌اعتمادی به گروههای دیگر.» (http//www.ml.com)
فوکویاما معتقد است که در رابطه ریاضی پاتنام ، برای محاسبه اجتماعی باید به میزان انسجام این گروهها نیز توجه کرد. این امر به این دلیل است که ممکن است گروههایی دارای تعداد اعضای زیادی باشند اما انسجام مناسبی نداشه باشند. از طرف دیگر این انسجام ممکن است به دلایل مختلف به وجود آمده باشد که دلایل اقتصادی از جمله آنها باشد.
اما آنچه که در سرمایه اجتماعی قابل توجه است میزان انسجامی است که به دلیل وجود ارزشها، هنجارها و دیدگاههای اصولی مشترک به وجود آمده است. به طور مثال گروههایی که اعضای خود را به صداقت و پشتیبانی از یکدیگر تشویق می‌کنند و این ارزشها و هنجارها دارای مقبولیت زیادی در بیشتر اعضا باشد، می‌توانند دارای سرمایه اجتماعی بیشتری نسبت به موارد مشابه خود باشند.
به نظر فوکویاما «سیستم‌های بسته که با محیط بیرون خود ارتباط ندارند، سرمایه اجتماعی مناسبی ندارند. بر این اساس گروههایی که حتی تعداد اعضای زیاد، منسجم و به یکدیگر اعتماد دارند، اگر نتوانند با گروههای دیگر ارتباط موثری برقرار کنند، نمی‌توانند دارای حیات و رشد طبیعی بوده و از فرصتهای موجود در محیط خود استفاده کنند و قطعاً به دلیل ناهماهنگی با محیط بیرونی خود دچار مشکلات جدی خواهند شد.»(Ibid) به همین دلیل وی در رابطه ریاضی خود ، ضریبRN با عنوان ضریب بی‌اعتمادی به گروههای دیگر معرفی کرده که رابطه معکوس با میزان سرمایه اجتماعی دارد.
بنابراین به اعتقاد فوکویاما، جامعه‌ای دارای سرمایه اجتماعی بالایی است که دارای گروههایی با تعداد اعضای بالا و آرای اعتماد به یک دیگر بوده و منسجم باشند و همچنین بتوانند در ارتباط با محیط بیرون خود موثر عمل کرده و همکاری‌های متقابلی را با جوامع دیگر به وجودآورند. این الگوها بیشتر بر بعد مفهومی سرمایه اجتماعی و ارائه آن به صورت روابط ریاضی تاکید دارند اما هنوز روش‌های دقیقی برای محاسبه کمی ضرایب مختلف ارائه شده دراین الگو مطرح نشده است.
در همین رابطه الگوهای دیگری نیز وجود دارند که با استفاده از شاخصهایی ، سرمایه اجتماعی را اندازه گیری می‌کنند. «...بعضی از این شاخص‌ها عبارتنداز: میزان مشارکت اجتماعی داوطلبانه، میزان عضویت در گروههای اجتماعی، میزان ارتباطات فیمابین نهادهای اجتماعی، نرخ ایجاد نهادهای اجتماعی با عضویت داوطلبانه، تعداد جلسات برگزار شده در گروههای اجتماعی و میزان فعالیت‌های اجتماعی در مدارس.»(www.cfsv.org)
پانتام در همین زمینه در رابطه با "میزان سرمایه اجتماعی در ایالت های مختلف آمریکا" تحقیقی کرده و با استفاده از شاخص هایی ایالتهای مختلف را دسته بندی کرده است.
«الگویی دیگر نیز که برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی وجود دارد ، سرمایه اجتماعی را از دو بُعد شناختی و ساختاری مورد توجه قرار می‌دهد و همانگونه که قبلاً در مورد مولفه‌های آنها اشاره گردید؛ برای هر یک از آنها اقدام به تدوین شاخص‌های اندازه‌گیری کند.»(Ibid)
نقطه ضعف این الگوها این است که پیش از اینکه به محاسبه اقتصادی سرمایه اجتماعی بپردازند ، به اندازه‌گیری مظاهر آن ودر قالب مفاهیمی اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند و شناختی کمی از سرمایه اجتماعی به عنوان متغیری اقتصادی - اجتماعی و تاثیر آن بر تعاملات اقتصادی ایجاد نمی‌کند.
در مجموع میتوان گفت الگوهایی که برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی ارائه شده‌اند وابسته به رویکردی است که محققان مربوطه در بررسی این پدیده داشته‌اند. برخی صرفاً از منظر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آنرا مورد توجه قرار داده و برخی دیگر نیز آن را براساس مطالعات اقتصادی مورد بحث قرار داده‌اند. اما باید توجه داشت که سرمایه اجتماعی مفهومی اقتصادی - اجتماعی بوده و الگوهای اندازه‌گیری ضمن توجه به عوامل اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی، باید به محاسبه تاثیرات اقتصادی آن و نیز ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و اجتماعی توجه کنند.
· منشأء سرمایه اجتماعی
منشأ سرمایه اجتماعی و جامعه‌ای که این سرمایه در آن تحقق می‌یابد نیز بحثی مهم و اساسی است به طور مثال، گرایشهای پوپولیستی دارای سرچشمه عظیمی از سرمایه اجتماعی‌اند. در طول تاریخ غیریت سازی و غیریت ستیزی‌های ایدئولوژیک، موجد سرمایه‌های اجتماعی پرتوانی بوده‌اند. مشارکت‌های احساسی توده‌ها در برنامه های فاجعه بار هیتلر نمونه آن است.
از سوی دیگر از آنجایی که ارزشها و هنجارهایی که بنیاد سرمایه اجتماعی را می‌سازند ، اموری نسبی هستند، سرمایه اجتماعی می‌تواند وجوه مختلف پیدا کند که براین اساس، هم کارایی را افزایش می دهد و هم مانع انجام بسیاری از امور می شود.
براساس یک تعریف، «سرمایه اجتماعی عبارتست از منبع [مشترک] اجتماعی که راه دستیابی افراد به سایر منابع اقتصادی، اجتماعی و طبیعی هموار می‌کند یا مانع دستیابی به این منابع می‌گردد.»(Ibid) مردم می‌توانند از طریق تنش‌های خاص، اهداف ویژه‌ای را بدست آورند. اهدافی که می‌تواند سرمایه اجتماعی را مولد و درعین حال مخرب سازد. در هر حال میتوان با استفاده از عناصری نظیر ایدئولوژی، هنجارها، ارزشها، عناصر قومی و... سرمایه اجتماعی را فراهم کرد. "لازم به توضیح است که سرمایه اجتماعی با گذشت زمان مستهلک می‌شود؛ یعنی سرمایه اجتماعی مانند سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی اگر تجدید نشود مستهلک می‌شود. روابط اجتماعی اگر حفظ نشود به تدریج از بین می‌رود. انتظارات وتعهدات با گذر زمان ضعیف و ناپدید می‌شود.
ادامه دارد
(( قابل توجه ... در صورت استفاده از مطالب ، ذکر منبع ضروری است.))
